Kütüphane

Bir gaz alarm dedektörü ve sistemi şu ana elemanlardan oluşur:

1. Algılayıcı Sensör
2. Elektronik Değerlendirme/Gösterge/Kontrol Panosu
3. Sesli/Işıklı Uyarı Düzenekleri
4. Otomatik Gaz Kesme Ventili

Algılayıcı Sensör

Sistemin en önemli elemanıdır. Gaz kaçağı oluşabilecek bölgeye yerleştirilip gaz kaçağı halinde kendi bünyesinde oluşturduğu elektriksel değişimi kontrol panosuna aktaran bir ünitedir. Bu nedenle kullanıldığı yöntem güvenilir bir sistem oluşturması açısından çok önemlidir.
Bu tip sensörlerde kullanılan iki ana yöntem vardır.
1. Yarı iletken (Semi-Conductor) Esaslı Sensörler
2. Katalitik Yanma Esaslı Sensörler

Kontrol Panosu

Sistemin bu elemanı sensörler ile duyulur/görülür uyarı ve otomatik gaz kesme valfleri arasında bir merkezi işlemci fonksiyona sahiptir. Basit domestik tip bir dedektör olarak adlandırabileceğimiz alarm cihazlarında, bu ünite aynı zamanda sensör ve dahili korna/buzzer elemanlarını da içermektedir. Bu dedektörlerin kontrol fonksiyonlu olan tiplerinde, genelde tek seviyede hem harici korna çaldırma hem de otomatik gaz kesme fonksiyonmları için kontakt röle çıkışları mevcuttur. Cihaz üzerinde görülen yeşil ışık cihazların çalışmakta olduğunu gösterir. Gaz kaçağı halinde hem dahili siren çalar, hem de kırmızı ışık yanıp sönerek uyarıcı görev yapar. Kontak röleye ait C/NO/NC (C: Kapalı, NO: normalde açık, NC: normalde kapalı) çıkış kabloları kullanılarak harici uyarı ve kontrol fonksiyonları sağlanır. Gelişmiş bir sistem bütününde kullanılan tipik pano ve diğer elemanlara olan bağlantı ise Şekil 8’de temsili resimde verildiği gibidir. Şekildeki tek nokta izlemeli gelişmiş pano sistemine ilişkin temsili resim ve bağlantı şeklinden de görüleceği gibi sistem var-yok tipi bir tespitten ziyade, daha analiz edici bir mantığa sahiptir ve gelişmiş kontrol imkanı sunmaktadır. Sensörden gelen sinyaller söz konusu gösterge/kontrol panosunda değerlendirilerek gaz kaçak miktarı ekranda sayısal olarak ya da ışıklı led göstergeler şeklinde izlenir. Bu tip gelişmiş elektronik değerlendirme ünitesi, kaçağın konsantrasyonuna bağlı olarak iki farklı seviyede uyarı ve kontrol çıkışları üretir. İdeal olan, kaçağın % 10 LEL [yani Metan-Doğalgaz için % 0,5 (5.000 ppm), LPG için % 0,15 (1.500 ppm)] seviyesinde 1. Röle ile duyulur-görülür alarm ve varsa havalandırma fanının devreye alınması, % 20 LEL (yani Metan-Doğalgaz için % 1, LPG için % 0,3) seviyesinde 2. Röle ile otomatik gaz kesme fonksiyonunun yerine getirilmesidir. Genelde, bu fonksiyonları sağlayıcı rölelerin 220 VAC, 5 A kapasiteli olduğunu, yukarıda sayılan fonksiyonların dışında (örneğin tesisin elektriğinin kesilmesi gibi) bir amaçla kullanıldığında 5 A kontağın yeterli olup olamayacağı gözönünde bulundurulmalıdır.

Sesli Işıklı Uyarı Düzenekleri

Bunlar bir önceki bölümde anlatılan görülür/duyulur uyarı fonksiyonunu yerine getiren ışıklı ya da ışıksız siren/korna olarak adlandırılan elemanlardır. Bu amacı yerine getirebilen çok sayıda seçenek mevcuttur. Ancak seçimde şu kriterleringözönünde bulundurulmasında fayda vardır:
• Uyarı düzeneğinin hem flaşörlü-ışıklı hem de sesli olması tercih edilmelidir. Böylece uyarı elemanının ses veya ışık düzeneğinde oluşabilecek herhangi bir hatada diğeri fonksiyonunu yerine getirebilecektir.
• Doğalgaz kaçağında kullanılacak olan uyarı elemanlarının her türlü amaç için kullanılan standart döküm kornalardan farklı seçilmesi uyarının gaz kaçağından kaynaklandığını derhal açıklamak açısından yararlı olacaktır.
• Sesli uyarı elemanının minimum ses düzeyi 85-90 desibel’in üzerinde olmalıdır.

Otomatik Gaz Kesme Ventili

Bunlar hepimizce bilinen solenoid vana olarak adlandırılan elektrikli gaz kesme vanalarıdır. Ancak gaz güvenlik sisteminin bir parçası olarak kullanılan bu solenoid vananın gaz yolu armatürlerinde kullanılan vanadan farklı olarak elle kurmalı tip olması tavsiye edilir. Bu tip vanalar, merkezi panodan kapama sinyalini aldığında gazı keser ve merkezi panodan açma sinyalini alsa dahi el ile (seçilen modeline bağlı olarak üstüne bastırılarak ya da yukarı doğru çekerek) tekrar kurulmadıkça gaza yol vermez. Böylece gaz kaçağını oluşturan nedenin kullanıcı tarafından tespiti, onarımının yapılmasını mutlaklaştırıp ancak bu şartla gaza yol verilmesi hedeflenir. Elle kumandalı vanalar da diğer solenoid vanalarda olduğu gibi "Normalde Açık (NO)" veya "Normalde Kapalı (NC)" olmak üzere iki tiptir. "Normalde Açık" olarak adlandırılan bir vana, bobine besleme gerilimi gelmediği sürece gaza yol verir. Gazı kesmek istediğinde, bobine, alarm sisteminin, NA ya da NO olarak kodlanmış röle çıkışından besleme gerilimi verilerek devre açık hale getirilir ve gaz kapanır. Bu tip vanalar, bobinin üzerinde sürekli besleme voltajı bulundurmayıp sadece alarm halinde beslendikleri için bobinin ömrü açısından avantajlı gibi, gözükmelerine karşın, elektrik kesilmesinde de gazı kapatmama gibi bazı uygulamalarda emniyetsiz sayılabilecek bir dezavantaja sahiptir. Örneğin kazan dairesi gibi elektrik kesilmesinde yakma işleminin otomatik olarak durdurulduğu uygulamalarda, özellikle elektriğin kesilip geri gelmesi ile yakma sisteminde bazı potansiyel arızaların olabileceği de göz önünde bulundurulduğunda, gaz vanasının açık kalarak kazan dairesine brülöre kadar gaz gelmesi, risk artırıcı bir unsur olarak değerlendirilebilir. Bu nedenle kazan dairesi gibi, tüm elektriğe bağımlı olarak çalışabilen gaz yakma sistemlerinde NORMALDE KAPALI vana ve mutfak gibi elektriğe bağımlı olmadan çalışabilen gaz yakma sistemlerinde de NORMALDE AÇIK vana kullanımı teknik olarak doğru bir yaklaşımdır. Ancak burada ülkemizin bir gerçeği olarak, çok sık elektrik kesilmesi ve her elektrik kesilip geldiğinde gaza yol vermek için elle kurma gereksinimi kullanıcıyı normalde kapalı vana yerine tüm uygulamalarda normalde açık vana kullanımına yöneltmiştir. Bu tip vanaların seçiminde göz önünde bulundurulacak bir diğer kriterde vananın maksimum basınç dayanımıdır. Örneğin 300 mbar'lık hatta monte edildiğinde, bu hattın sızdırmazlık testi nedeni ile işletme basıncının 1,5 katı yani 450 mbar'lık basınç ile test edildiğini de düşünerek 500 mbar'a kadar dayanımlı olması gerekmektedir. Doğalgaz uygulamalarında, standart 500 mbar dayanımlı solenoid vanalar hiç sorunsuz kullanılabilmektedir. Ancak LPG uygulamalarında 1. kademe regülatör ve buharlaştırıcı çıkışının genelde 500 mbar ile 1,5 bar basınçta olması nedeniyle ya 6 bar'a kadar dayanımlı olan özel yüksek basınç dayanımlı vana tercihi ya da standart vananın 2. kademe reglaj istasyonundan sonra kullanımına dikkat edilmelidir. Bir diğer husus da vana ile oluşacak basınç kaybıdır. Bu nedenle seçilecek vananın büyüklüğü, gaz akış oranına karşılık gelen basınç kayıp grafiği gözönünde tutularak belirlenmelidir.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

• .
• .
• .